De historie van VOC-schip de Batavia, met haar lading van Bentheimer zandsteen, leidde tot een geologische analyse van die zandsteen en een beschrijving van de belangrijkste steengroeves. Het ongelofelijke verhaal van de schipbreuk, op 4 juni 1629, maar vooral wat daarna op de omringende koraaleilandjes gebeurde waar de meeste opvarenden probeerden te overleven, is bekender dan het geologische verhaal. 

In het Sandsteinmuseum Bad Bentheim draait in de zomer van 2022 non-stop een video. Het onderwerp is de zeereis van de 17e-eeuwse op het Amsterdamse Rapenburg gebouwde Oost-Indiëvaarder Batavia, die in oktober 1628 van de rede van Texel koers zet naar Java. Volgens de voorschriften uit die tijd, dient de schipper via de Canarische Eilanden met een lus richting Brazilië naar Kaap de Goede Hoop te varen, de enige stop op weg naar de eindbestemming. Na zeven maanden zeilen en nog één maand te gaan, loopt het koopvaardijschip vast op een koraalrif bij de Australische westkust. De 17e-eeuwse kaarten waren nog verre van volledig wat betreft dit deel van de oceaan, en deze route was vol risico’s.

Dat de schipbreuk van de Batavia in detail bekend is, is te danken aan het logboek van opperkoopman Francisco Pelsaert, die voor de VOC de hoogste positie op het schip vervulde (hoger dan de schipper, op deze tocht de ervaren Ariaen Jacobsz.). De schipbreuk vond plaats in de Houtman Abrolhos, een reeks van meer dan honderd koraaleilandjes, ca. 80 km van de westkust van Australië. Hier, in de huidige ‘Eastern Groep’ (Walibi Group) van de archipel, wordt de branding op de riffen die fatale nacht aangezien voor een reflectie van maanlicht in de oceaan. Na twintig jaar wordt het logboek van opperkoopman Pelsaert uitgegeven, voorzien van illustraties. De dan beschikbare zeekaarten zullen zeker door de schipper van de Batavia gebruikt zijn, maar waren voor navigatie in dit deel van de wereld tamelijk nutteloos omdat Australië deels nog een witte vlek was.

Het logboek van de reis kwam beschikbaar voor een breed publiek door de gruwelijkheden die na de schipbreuk plaatsvinden. Er ontstaat een machtsstrijd onder aanvoering van de onderkoopman (voorheen apotheker te Haarlem) Jeronimus Cornelisz., die zich als een psychopaat ontpopt. Van de ca. 330 personen die vanuit Holland meevaren, overleven er ongeveer 116. Naast Pelsaert, hebben enkele andere overlevenden de eigen versie en beleving ook op papier gezet. Wie een vrij waarheidsgetrouwe en op vele bronnen gebaseerde versie van het verhaal wil lezen, kan het beste het boek van de Britse historicus Mike Dash (De ondergang van de Batavia) aanschaffen. Dit boek geeft bovendien een uitgebreide kijk op het leven in de 17e eeuw in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Kopfoto: Koraaleilanden en ondiepten, waar de Batavia aan de grond liep. Coördinaten: 29° ZB, 114° OL. Westkust Australië, Morning Reef, Houtman Abrolhos via Wikimedia Commons 4.0 / Vunz

Foto’s onder: zie het volledige artikel voor de bronnen.

Lees het volledige artikel op Natuurtijdschriften.nl