Bronstijd – Vuur van verandering
De tentoonstelling Bronstijd – Vuur van verandering is nog t/m 16 maart 2025 te zien in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden. Zie een toelichting op de persfoto’s hieronder.
Vijf interessante podcasts over deze tentoonstelling bieden een fascinerende inkijk in het onderzoek en recente ontwikkelingen over de (aanloop naar de) Bronstijd, de achtergronden van de expo en de relatie met ónze tijd. Aan het woord zijn conservator RMO Luc Amkreutz en diverse andere specialisten.
Aflevering 1: Vuur van verandering
In deze eerste podcast vertelt conservator Luc Amkreutz over de achtergronden van de tentoonstelling en zijn persoonlijke fascinatie. Aan de orde komen: grote boerensamenlevingen aan het begin van de Bronstijd; belang van grondstoffen via uitwisselingssysteem; circulaire economie (brons omsmelten); rijke elites; opkomst geweld, wapens en eigendom; gelijkenissen met / oorsprong van de moderne tijd; verbondenheid van culturen en vroege handelsroutes; kunstzinnige ideeën en denkwerelden; migratie steppenvolken (3100 v.Chr.); overgang naar pastoraal; nabijheid van de doden; begraafrituelen.
Aflevering 2: Koperen dageraad
In deze tweede podcast komt de (lange) aanloop naar de Bronstijd aan de orde. De koperproductie ontwikkelde zich van puur koper tot een legering (brons), eerst met het giftige arsenicum, daarna met tin. Een gesprek van Luc Amkreutz met de archeologen Quentin Bourgeois en Guus Kroonen over de verspreiding van Indo-Europese talen en de derde grootste immigratiegolf naar Midden-en West-Europa en Azië vanuit de Pontisch-Kaspische steppe (zie afb. hiernaast). De nomadische Yamnaya-volken (3300 v.Chr.) uit dit gebied begroeven hun doden in kuilen onder grafheuvels, soms met daarop wagenwielen en met oker ingesmeerde schedels. In Noord-Europa (tot aan Nederland) ontstaat hieruit de Corded Ware-cultuur (naar de touwpatronen op keramiek). Dankzij de enorme voortgang in DNA-onderzoek, kan 75% van de genetische variatie binnen de Europese bevolking (vooral de mannelijke lijn – het Y-chromosoom) inmiddels verklaard worden uit deze migratiegolf in het derde millennium v.Chr. Daarbij speelde een clan rondom de rivier de Dnjepr een hoofdrol, zo blijkt uit nog ongepubliceerd genetisch onderzoek (Harvard). Ook de evolutie van de proto-Indo-Europese taal komt aan bod, die gezien de woordenschat een taal van veehoeders moet zijn geweest.
Afb. Pontisch-Kaspische steppe via Terpsichores/Wikimedia Commons
Foto 1: Grafheuvels op de Regte Heide bij Goirle (Noord-Brabant) © foto: Karsten Wentink
Hoewel ik zelf een Brabander ben, had ik tot enkele jaren geleden nog nooit een grafheuvel met paalkransen gezien. Maar die zijn er in Noord-Brabant behoorlijk veel! Klik op de link van het Vimeo-filmpje met meer informatie over de grafheuvels op de Regte Heide (Goirle), daterend uit 1700-1500 v.Chr. Leestip: ten westen van Eindhoven liggen bij Toterfout ook een aantal grafheuvels, een deel met paalkransen. Lees het interview met archeoloog Liesbeth Theunissen op deze website.
Foto 2: Mantelspeld (spiraalfibula) | materiaal: brons, afmetingen: 26 x 11 cm., datering: ca. 1250-1000 v.Chr., gevonden in Sammenthin (Polen). Collectie: Museum für Vor- und Frühgeschichte, Berlijn | © foto: K. Göken.
Waarschijnlijk had men weinig bezit, maar wat men bezat moet mooi geweest zijn! Waar wij nu knopen, ritsen en klitteband gebruiken, gebruikte men lang geleden mantelspelden. Op de website van het Hunebednieuwscafe is beschreven hoe je deze zelf kan maken!
Foto 3: Halsring met barnstenen kraal | materiaal: brons en barnsteen, diameter: ca. 20 cm., datering: 800-500 v.Chr., Gevonden in Uddelermeer, Gelderland. Collectie en © foto: Rijksmuseum van Oudheden, inv.nr.: KU 2.
Deze halsring dateert uit de late Bronstijd. De vindplaats, het Uddelermeer, is geologisch gezien een bijzondere plek. Het meer stamt uit het Saalien en is de grootste pingoruïne van Nederland, zoals beschreven in dit leuke artikel op de website geologievannederland.nl.
Foto 4: Dierfiguurtjes | materiaal: aardewerk, afmetingen: 3,5-5,8 cm., datering: 2000-800 v.Chr., gevonden in Grootebroek, Noord-Holland. Collectie en © foto: Rijksmuseum van Oudheden, inv.nr.: g 1994/6.1-4
Dit zijn mogelijk speelgoeddiertjes van vee van de Bronstijdboeren, gevonden nabij Enkhuizen. Lees hier meer.
Foto 5: ‘Zonnehouder’ met barnsteen | materiaal: brons en barnsteen, afmetingen: 3,5 x 7 cm., datering: ca. 1200 v.Chr., gevonden in Denemarken. Collectie: Nationalmuseet, Kopenhagen | © foto: CC BY-SA Roberto Fortuna & Kira Ursem.
Barnsteen was geliefd, al ver voor de tijd van de Grieken en Romeinen. Lees hier meer.
Foto: A. Groenendijk